Po shpall librin tim të dytë – “Magjia e Inteligjencës Artificiale – Një Botë pa Pushim”, i cili do të dalë së shpejti. Ky libër do të jetë i disponueshëm në tre gjuhë: anglisht, maqedonisht dhe shqip.
E shkrova këtë libër sepse diçka brenda meje nuk pranoi të mjaftohej me sipërfaqen e gjërave. E gjeta veten duke parë botën që bëhej më e zhurmshme, më e shpejtë, më e sigurt në vetvete – ndërkohë që hapësirat e qeta, në të cilat dikur mbështetesha, filluan të zhduken. Më mungonte ndjesia e qëndrimit në një pyetje, e lejimit të dyshimit të formësonte ditën, e besimit se jo çdo heshtje ka nevojë të mbushet.
“Magjia e Inteligjencës Artificiale – Një Botë pa Pushim” është përgjigjja ime ndaj asaj mallëngjimi. Ky nuk është një libër udhëzimesh apo parashikimesh. Është një kërkim për atë që humbet kur çdo moment është i matur, kur çdo mendim ndërpritet, kur harrojmë si të presim të papriturën.
Më poshtë është një vështrim fillestar: faqet hyrëse ku fillon ky libër.
Hyrje
E shkrova “The AI Journey” në vitin 2024, në një moment kur bota dukej njëkohësisht e mahnitur dhe e tejngarkuar nga inteligjenca artificiale. Pyetjet që njerëzit bënin atëherë ishin praktike: Çfarë është kjo teknologji? A mund ta përdor? A do të më zëvendësojë në punë? Ai libër ishte përpjekja ime për të ofruar diçka të thjeshtë, të ndershme dhe të dobishme – një lloj harte për ata që hynin për herë të parë në këtë territor të panjohur.
Por diku mes atëherë dhe tani, pyetjet ndryshuan.
Sot, ajri duket më i rëndë. Sinyalet janë më të forta. Ka më shumë informacion se kurrë më parë, por më pak qartësi. Njerëzit nuk pyesin më çfarë është IA. Ata pyesin çfarë po u bën atyre. Pyesin pse ushqimet e tyre digjitale ndihen bosh. Pse studentët nuk i besojnë më mendimeve të veta. Pse e vërteta duket kaq e largët, e paqartë, e diskutueshme.
Edhe unë kam bërë të njëjtat pyetje.
Ky nuk është një vazhdim i “The AI Journey”. Është diçka krejtësisht tjetër. Jo një udhëzues, as një manual, as një listë me mjete. Ky libër nuk ka rëndësi nëse përdorni ChatGPT apo jo. Nuk është këtu për t’ju ndihmuar të bëheni më efikas. Është këtu për të parë se çfarë po na kushton efikasiteti. Është këtu për të eksploruar atë çarje – të lehtë por në rritje – mes asaj që shohim dhe asaj që është, mes asaj që dimë dhe asaj që ndjejmë, mes asaj që jemi dhe asaj që po bëhemi.
Kam kaluar dy dekadat e fundit duke punuar në teknologji. Kam ndërtuar sisteme, trajnuar profesionistë, këshilluar OJQ, folur me studentë, gazetarë, artistë dhe vendimmarrës. Kam parë njerëz të ndriçohen nga kureshtja dhe të mbyllen nga konfuzioni. Kam parë se si automatizimi është bërë norma, se si survejimi është bërë i përhershëm, se si dijenia ka lënë vend për lehtësinë. Dhe kam jetuar, si ju, në një kohë ku gjithçka përshpejtohet, por kuptimi ngadalësohet.
Nuk e shkruaj këtë libër nga ndonjë laborator apo skenë. E shkruaj nga Shkupi. Nga një vend që e njeh pasigurinë. Nga një rajon që ka mbijetuar dezinformimin shumë përpara se interneti të mësonte si ta automatizojë atë. Nga Ballkani, ku kujtesa është e brishtë, historia është politike, dhe identiteti gjithmonë diçka që ia vlen të mbrohet.
Ky nuk është një libër neutral. Është personal. Është rajonal. Është shkruar me një zë që refuzon të sheshohet nga entuziazmi i tepruar apo të heshtë nga ndjenja e pashmangshmërisë.
Nëse “The AI Journey” hapi derën, ky libër pyet – çfarë kemi lejuar të hyjë brenda?
Dhe nëse keni ndjerë ndonjëherë se diçka po ndryshon – jo vetëm në makinat, por edhe në ne – atëherë ky libër është edhe i juaji.
Le të fillojmë.
Pjesa I – Realiteti i Ri
Kapitulli I: Sinjali dhe zhurma
Në një punëtori në Shkup, një gazetare e re më pa dhe tha: “Nëse nuk përdor ChatGPT, mbetem mbrapa. Por nëse e përdor, nuk i besoj më asaj që shkruaj.” Ajo nuk kishte frikë nga IA. Ajo kishte frikë nga ajo që po i bënte zërit të saj. Atëherë e kuptova – kjo nuk ka të bëjë me mjetet. Ka të bëjë me diçka më të thellë.
Nuk nisi me një shpërthim, por me një pëshpëritje të maskuar si qartësi.
Çdo mëngjes zgjohemi në një përmbytje. Njoftimet vezullojnë para se të hapim sytë plotësisht. Mesazhet vijnë para se të vijnë mendimet. Lajme, gjysmë-lajme, pothuajse-lajme – të gjitha të renditura në fije pafund, secila që pretendon të jetë e rëndësishme. Dhe diku mes gjithë kësaj, fillon të ndodhë diçka më e heshtur: gërryerja e aftësisë sonë për të dalluar çfarë vlen të dihet nga çfarë është thjesht e zhurmshme.
Këtë e quajmë përparim.
Flasim për inteligjencën artificiale sikur të jetë pasqyrë: neutrale, e pastër, e pashmangshme. Por pasqyrat nuk vendosin çfarë të reflektojnë. Sistemet e bëjnë. Dizajni e bën. Dhe gjithnjë e më shumë, sistemet në të cilat jetojmë nuk janë krijuar për të na informuar, por për të na parashikuar; jo për të na ndriçuar, por për të na mbajtur të fiksuar.
Fillimisht, ndihet si fuqi. Përgjigjet vijnë menjëherë. Përmbledhjet kursejnë kohë. Rekomandimet duken të dobishme. Algoritmi “ju njeh”. E njeh shijen tuaj, politikën tuaj, tonin tuaj. Por e vërteta është se nuk ju njeh aspak. E di vetëm si t’ju mbajë të vëmendshëm. Dhe kjo nuk është e njëjta gjë.
Ne nuk jemi të mbingarkuar me informacion. Po ushqehemi me sinjale: të kuruara, të optimizuara, të dorëzuara me saktësi. Por sinjalet pa rrënjë bëhen zhurmë. Dhe zhurma pa kuptim bëhet një lloj dhune. Jo ajo e zhurmshme, e dukshme. Por ajo e heshtura – ajo që zëvendëson reflektimin me reagim, thellësinë me shpejtësi.
Dhe kështu bëjmë scroll. Pranojmë. Reagojmë. Përsërisim.
Konsumojmë aq shumë, por kuptojmë aq pak.
Reflektime personale
Nëse keni lexuar deri këtu, me shumë gjasa e ndjeni edhe ju – atë dhimbje të lehtë se diçka thelbësore po na rrëshqet nën sipërfaqen e jetës sonë digjitale.
Ky libër nuk është një thirrje për të braktisur teknologjinë apo për të pasur frikë nga e ardhmja. Është një thirrje për të kujtuar çfarë do të thotë të jesh i pranishëm, për të mbrojtur hapësirat ku dyshimi, çudia dhe mendimi i vërtetë mund ende të hedhin rrënjë. Magjia e IA-së është e fuqishme, por nuk është absolute. Nën zhurmën, sinjali është ende aty – duke pritur që ta dëgjojmë, të ndalemi, të rimarrim atë që na bën njerëzorë.
Nëse ndjeni mall për kuptim që nuk mund të optimizohet, për pyetje që nuk kanë përgjigje të menjëhershme, për një botë ku heshtja nuk është mungesë por mundësi – shpresoj të më bashkoheni në këtë udhëtim. Le të kujtojmë së bashku se jo gjithçka duhet të përthithet – dhe ndonjëherë, sinjali më i rëndësishëm është ai që pothuajse kemi harruar si ta dëgjojmë.
“Magjia e Inteligjencës Artificiale – Një Botë pa Pushim” është një ftesë për ta rimarrë pushimin – hapësirën ku mendimi i thellë, lidhja dhe prania mund ende të ekzistojnë.